Báo cáo thực trạng thiên tai và các hiện tượng thời tiết cực đoan tại 2 huyện Hương Sơn và Hương Khê (cũ), Hà Tĩnh giai đoạn 2015-2020 được thực hiện trong khuôn khổ nghiên cứu “Tăng cường khả năng chống chịu của y tế cơ sở trong thiên tai và các hiện tượng thời tiết cực đoan” (RESHAPE) đã phác họa một bức tranh chi tiết, đồng thời cảnh báo nhiều nguy cơ đáng lo ngại nếu không có chiến lược ứng phó hiệu quả và lâu dài.
2 huyện Hương Khê và Hương Sơn củ là địa phương thường xảy ra hạn hán
Thiên tai không còn là hiện tượng, mà là quy luật
Theo báo cáo, từ năm 2015 đến 2025, Hương Sơn và Hương Khê đã hứng chịu 14 sự kiện bão và áp thấp nhiệt đới, trung bình mỗi năm 1–2 đợt ảnh hưởng trực tiếp. Đặc biệt, bão số 10 năm 2017 được ghi nhận là một trong những cơn bão mạnh nhất trong 30 năm, khiến gió giật cấp 15, tốc mái hàng nghìn ngôi nhà, phá hủy hàng chục công trình hạ tầng.
Mưa lớn kéo dài, phân bố bất thường đã trở thành ám ảnh đáng sợ đối với người dân. Các năm 2016, 2017, 2019 và 2020, khu vực này liên tiếp xảy ra lũ chồng lũ, ngập sâu hàng mét trong nhiều ngày. Năm 2016, lượng mưa tại Hương Sơn đạt tới 657 mm, còn Hương Khê đo được 569,9 mm, khiến mực nước sông Ngàn Sâu vượt báo động III tới hơn 2m. Hàng chục xã bị cô lập, hơn 10.000 hộ dân chìm trong biển nước.
Không chỉ mưa lũ, hạn hán và nắng nóng cũng ngày càng khốc liệt. Hương Khê từng ghi nhận nhiệt độ 43,4°C vào năm 2019, mức cao nhất trong lịch sử địa phương. Năm 2020, nắng nóng kéo dài tới 59 ngày liên tiếp, khiến đất nứt, sông hồ cạn trơ đáy. Tình trạng “khô hạn bên này, ngập lụt bên kia” xảy ra thường xuyên, thể hiện rõ sự bất ổn khí hậu.
Sạt lở do thiên tai lũ lụt...
Cùng thời gian đó, lũ quét, sạt lở đất xuất hiện dày đặc. Riêng năm 2020, Hương Sơn ghi nhận 24 điểm sạt lở, Hương Khê 31 điểm. Các hiện tượng cực đoan như rét đậm, rét hại, dông lốc, sét cũng ngày càng thất thường, gây tổn thất cục bộ song nghiêm trọng.
Tổng hợp 10 năm qua cho thấy, thiên tai đã cướp đi 6 sinh mạng, làm 36 người bị thương, hơn 27.000 ngôi nhà bị hư hại, 11.000 ha cây trồng bị thiệt hại nặng, 109.000 con gia súc gia cầm chết. Riêng tại Hương Khê, thiệt hại kinh tế lên tới 1.638 tỷ đồng – con số tương đương tổng chi ngân sách huyện trong nhiều năm.
Hàng chục trạm y tế, trường học, trụ sở hành chính bị ngập sâu; nhiều công trình giao thông, thủy lợi sạt lở nghiêm trọng; điện, nước, viễn thông gián đoạn. Có thời điểm, toàn bộ một xã bị cô lập hoàn toàn trong nhiều ngày, bệnh nhân phải di chuyển bằng thuyền để đến cơ sở y tế.
Chiến lược ứng phó: từ phản ứng sang chủ động
Trước thực tế trên, hai huyện đã chủ động xây dựng hệ thống Ban Chỉ huy PCTT-TKCN từ huyện đến xã, kiện toàn lực lượng xung kích, ban hành kế hoạch theo từng cấp độ rủi ro thiên tai.
Công tác truyền thông và tuyên truyền cộng đồng được đẩy mạnh, với việc tận dụng mạng xã hội, hệ thống phát thanh cơ sở và phòng họp trực tuyến để truyền tải cảnh báo sớm. Mô hình “phương châm bốn tại chỗ” được triển khai rộng rãi — lãnh đạo tại chỗ, lực lượng tại chỗ, phương tiện tại chỗ, hậu cần tại chỗ — giúp giảm thiểu thiệt hại đáng kể so với trước.
và giông lốc, gió bão do thiên tai
Nhiều nhà văn hóa cộng đồng kết hợp tránh trú bão, lũ đã được đầu tư: Hương Khê có 3 nhà xây dựng năm 2020, Hương Sơn có 2 nhà năm 2021. Các công trình này đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ dân cư vùng thấp, vùng trũng.
Các trạm y tế chống lũ trên địa bàn 2 huyện cũ đã được quan tâm đầu tư, hiện có một số trạm y tế khá kiên cố, được xây 2 tầng nên có thể chống chịu trong thiên tai. Tuy nhiên vẫn còn các trạm y tế 1 tầng và xuống cấp nên rất dễ bị tổn thương với thiên tai.
Việc dự trữ hoá chất, vật tư, thuốc men đã thực hiện, nhưng còn nhỏ lẻ, chưa thường xuyên do thiếu nguồn lực.
Tuy nhiên, theo đánh giá, những nỗ lực này mới chỉ dừng ở mức “ứng phó khi xảy ra”, trong khi xu thế thiên tai đòi hỏi thích ứng chủ động và bền vững. Việc lồng ghép nội dung phòng chống thiên tai vào quy hoạch phát triển kinh tế – xã hội, đặc biệt trong lĩnh vực y tế, giáo dục và nông nghiệp, vẫn chưa được thực hiện đồng bộ.
Các chuyên gia khuyến cáo, để Hương Sơn và Hương Khê nâng cao năng lực chống chịu, cần triển khai đồng bộ một số nhóm giải pháp trọng tâm sau: Phát triển hệ thống cảnh báo sớm và quản lý rủi ro cộng đồng, như: lắp đặt thêm trạm đo mưa, trạm thủy văn tự động; kết nối dữ liệu thời gian thực về trung tâm điều hành tỉnh. Thiết lập hệ thống nhắn tin cảnh báo tới từng hộ dân; tích hợp ứng dụng di động trong truyền thông khẩn cấp. Lập danh sách, giám sát thường xuyên nhóm dân cư dễ tổn thương để hỗ trợ kịp thời khi có thiên tai. Tăng cường năng lực cho tuyến y tế cơ sở: xây dựng bộ tiêu chuẩn kỹ thuật cho trạm y tế “chống chịu thiên tai”, với yêu cầu bắt buộc về kết cấu 2 tầng, cao độ nền, hệ thống điện – nước dự phòng; bố trí kho thuốc và trang thiết bị cấp cứu sẵn sàng, xây dựng kịch bản phục vụ người bệnh mãn tính, phụ nữ mang thai trước và sau bão. Đầu tư nâng cấp hạ tầng trọng yếu: Kiên cố hóa các tuyến đê, hồ chứa, tràn xả lũ, cầu dân sinh; di dời dân ra khỏi vùng sạt lở, lũ quét; lựa chọn vị trí an toàn để quy hoạch khu dân cư mới, tránh mở rộng sản xuất vào vùng có nguy cơ cao. Đào tạo, diễn tập và truyền thông thay đổi hành vi: Tổ chức thường xuyên các khóa tập huấn, diễn tập phòng chống thiên tai ở cấp xã, trường học, y tế; Đưa nội dung giáo dục rủi ro thiên tai vào chương trình học phổ thông, tạo nền tảng nhận thức sớm cho thế hệ trẻ. Hoàn thiện cơ chế điều phối sau sắp xếp hành chính: Xây dựng Ban chỉ huy liên xã thay thế cấp huyện, có quy chế phối hợp trực tiếp với tỉnh; Rà soát, sửa đổi toàn bộ văn bản, quy trình ứng phó phù hợp mô hình hai cấp (tỉnh – xã) để tránh gián đoạn trong điều hành. Bảo đảm tài chính và hậu cần lâu dài: Thành lập Quỹ phòng chống và phục hồi sau thiên tai cấp xã, có cơ chế huy động linh hoạt từ doanh nghiệp, tổ chức xã hội; Tăng đầu tư ngân sách thường xuyên cho công tác bảo dưỡng thiết bị, phương tiện cứu hộ, đặc biệt tại vùng sâu, vùng biên giới.
Thực tế khắc nghiệt tại Hương Sơn và Hương Khê là bức tranh thu nhỏ của cả miền Trung — vùng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất bởi biến đổi khí hậu. Nhưng nhìn ở góc độ tích cực, đây cũng là cơ hội để Hà Tĩnh nói chung và hai địa phương nói riêng tái cấu trúc mô hình phòng chống thiên tai theo hướng hiện đại, thích ứng và bền vững hơn.
Thiên tai không thể ngăn chặn, nhưng thiệt hại có thể giảm thiểu nếu có sự chuẩn bị tốt, sự phối hợp đồng bộ giữa chính quyền – cộng đồng – hệ thống y tế, cùng sự tham gia chủ động của người dân. Một chiến lược phòng chống thiên tai hiệu quả không chỉ cứu người, bảo vệ tài sản, mà còn bảo vệ niềm tin và năng lực sống an toàn cho cộng đồng vùng núi phía Tây Hà Tĩnh – nơi thiên nhiên dữ dội luôn thử thách ý chí con người.
TĂNG CƯỜNG KHẢ NĂNG CHỐNG CHỊU CỦA Y TẾ CƠ SỞ TRONG THIÊN TAI VÀ CÁC HIỆN TƯỢNG THỜI TIẾT CỰC ĐOAN - NGHIÊN CỨU RESHAPE
Thu Hòa
